Планинините се една од најважните креации на природата. Освен возвишени пејсажи кои што го одземаат здивот, планините покриваат речиси 30% од територијата на планетата и се дом на 15% од светската популација на дивиот видови и растенија. Планините во Македонија покриваат 85,5% од нејзината територија. Тие се региони во кои можат да се најдат видови и растенија кои се ранливи и се изложени на ризик од исчезнување. Тие обезбедуваат слатка вода за секојдневниот живот на половина од човештвото, помагајќи да се одржи земјоделството и да се снабдува со храна и лекови поради што се фактор за одржлив економски развој. Луѓето кои живеат и ги посетуваат планините, најдобро ги знаат придобивките кои тие ги имаат за здравјето и животот на човекот.
За жал, денес планините се под закана од прекумерно искористување и загадување, климатските промени, неодржливо земјоделство, рударство, сеча на шуми, што го зголемува ризикот за животот на луѓето и планетата. Сечата на шумите за земјоделство, градење на населби или инфраструктура може да предизвика ерозија на почвата, свлечишта и со тоа губење на природните живеалишта. Ерозијата и загадувањето му штетат на квалитетот на водата и со тоа ја намалуваат плодноста на почвата. Како што глобалната клима продолжува да се загрева, планинските глечери се топат што влијае на резервите на слатка вода, а луѓето кои живеат на планините се соочуваат со уште поголеми борби да преживеат. Дополнително, прекумерното искористување на земјата и менување на нејзината површина ја поттикнуваат миграцијата на планинските видови, предизвикуваат загуба на биодиверзитетот и деградација на екосистемите.
Овој проблем не засега сите нас. Мора да го намалиме нашето влијание и да се грижиме за овие природни богатства. Со цел да се покрене свеста за значењето на планините, Обединетите Нации го означија 11 декември како Меѓународен ден на планините. Оваа 2023 година, темата е „Враќање на планинските екосистеми“ и претставува шанса да се зголеми свеста за значењето на планинските екосистеми, тие да се заштитат и да се поттикнат решенија засновани на природата, најдобри практики и инвестиции кои градат отпорност, ја намалуваат ранливоста и ја зголемуваат способноста на планините да се прилагодат на секојдневните закани и екстремни климатски настани.
По повод Меѓународниот ден на планината, пренесуваме порака за заштита на Јабланица- една од најубавите планини во нашата земја. Нејзината заштита и прогласување за иден национален парк во нашата земја е можност за обединување на локалните заедници, научните истражувања и спречување на понатамошна деградација и загуба на планинските екосистеми.
Jабланица се протега во југозападниот дел на Македонија, како една од 13-те планини која е повисока од 2000 м во нашата земја. По сртот на планината се протега македонско-албанската граница, при што источната падина е во Македонија, а западната падина од планината лежи во Република Албанија каде што во 2008 година е прогласена за национален парк Шебеник- Јабланица. Највисокиот врв на Јабалница е врвот Црн Камен со надморска височина од 2257 метри. Јабланица е богата со вода, низ планината течат неколку десетици реки, бројни брзаци, водопади, извори, бистри и чисти планински води. На неа се и најпознатите извори во Македонија, заштитеното подрачје Споменик на природата Вевчански извори. На планината Јабланица се наоѓаат четири глацијални езера, Вевчанско, Подгоречко, Горно и Долно Лабунишко. За жал, ниту едно од овие глацијални езера не е заштитено, што значи опасност од нивно уништување.
Низ целата планина има голем број на растителни заедници и недопрени шуми. Планината е дом на букови шуми, дабови и габерови шуми, костенови шуми кои и даваат посебна уникатност. На Јабланица расте моликата која е ендемски вид за Македонија, како и дивиот костен кој е реликтен вид за ова подрачје. Јабланица е дом на најстарата ела во Македонија. Во месноста Свети Спас над Вевчани, се наоѓа една од најстарите шумски заедници во Македонија која е под строга заштита во склоп на Споменикот на Природата Вевчански Извори. Остатокот од планината иако законски незаштитен низ годините локалното население успевало донекаде да го заштити, но во последните неколку години, на неколку локации активно се уништува шумата.
Во шумите на планината Јабланица се движат 40 видови на цицачи што е речиси 50% од вкупната фауна на цицачи кои се присутни на територијата на нашата земја. Балканскиот рис, кој во минатото активно го населувал овој предел сега за жал е само спорадично присутен. Еден од најчестите жители на планината е кафеавата мечка, но исто така може да се забележат и волкот, срната, дивокозата, дивата мачка, лисицата, европскиот јазовец, златната куна, невестулката и многу други. На Јабланица може да се најде и балканскиот крт кој е субендемичен вид за Македонија.
Низ влажните ливади, потоци и глацијалните езера на Јабланица, може да се најдат 13 вида на водоземци, а еден од нив е и македонскиот тритон кој е ендемичен вид, како и дождовникот кој е знак дека водата и воздухот се чисти. Влечугите се застапени со 27 видови, што значи дека на Јабланица живеат повеќе видови на влечуги отколку низ сите држави на Северна Европа.
Низ високите пространства на Јабланица има и еден локален ендмески вид, јабланичкиот каранфил. Македонската кандилка исто така ја има на Јабланица, рамондата, ѕвончицата и шафранот се строгозаштитени видови кои се пристуни на планината. Лековитите растенија се присутни во голем број, како на пример, лунцурата, канатарионот, жалфијата, мајчината душичка, ајдучката трева итн. На Јабланица има и 107 видови на габи, од кои дури 86 од нив може да се користат за исхрана, како што се вргањот, лисичарката, рујницата, јајчарката, сончарката. Но, несовесното собирање на овие печурки и недостигот на нивна заштита ги доведува во опасност од исчезнување.
Низ шумите и падините на Јабланица има 86 видови на птици. Присутен е и сивиот сокол, кој е една од најбрзите птици на светот, достигнува брзина од 320 километри на час. Големиот ушест був и црниот штрк се ретки видови кои се забележани на планината, исто така и планинската карполазачка, која е редок вид низ цела Европа. Со тек на времето, заради недостиг на соодветна заштита, од Јабланица исчезнале Египетскиот и белоглавиот мршојадец. Огромниот број на пеперутки од кои неколку загрозени и ендемични како што се аполоновата пеперутка, балканскиот синец, синоглавата пеперутка, шаренецот, се сигнал дека треба што поскоро да ја заштитиме Јабланица и да ја зачуваме нејзината карактеристична разновидност. Заштитата на ова подрачје е неопходнa за да се спречи уништувањето на природните убавини, дивата сеча на дрва, урбанизацијата и нелегалното градење кои го нарушуваат животот на населението кое што живее во подрачјето на планината Јабланица.
„Илјадници уморни, нервозни, цивилизирани луѓе почнуваат да осознаваат дека одењето во планина е враќање дома; дека природата е неопходност“.
Да ја чуваме планината, за да ја чуваме нашата иднина!